Ölüme Bağlı Tasarruflar (Vasi̇yetname Ve Mi̇ras Sözleşmesi̇) Nedi̇r, Ne Deği̇ldi̇r?

Ölüme Bağlı Tasarruf Nedir?

Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar dendiğinde vasiyetname anlaşılır. Bunlarda kendi içinde resmi, el yazılı ve sözlü vasiyetname olmak üzere üçe ayrılır.

Şekli anlamda ölüme bağlı tasarrufların ikincisi miras sözleşmeleridir. TBK 12. Maddedeki sözleşme özgürlüğü ilkesinin istisnasını teşkil eden bir ölüme bağlı tasarruf şekli anlamda ikisinden biri ile yapılabilecektir.

O halde, ölüme bağlı tasarruflar; (1) Vasiyetname veya (2) Miras Sözleşmesinden birisi ile yapılabilir.

Ölüme bağlı tasarrufla birine;

• Belirli bir mal (ev, araç gibi) bırakma yoluyla kazandırmada bulunulabileceği gibi,
• Mirasın tamamı veya belli bir oranı için bir veya birden çok mirasçı atanabilir (terekenin 1/10 gibi belirli bir oran bırakılabilir).

Vasiyetname ya da miras sözleşmesi, sadece yasal mirasçıların dışında 3. kişinin mirastan pay alma için yapılan bir şey olmadığı gibi mirasçılar arasında birini kayırmak için yapılan bir şey de değildir. Mevcut terekenin mirasçılar arasında (eşitliği bozmadan ya da saklı paylara riayet etmek suretiyle eşitliği bozarak) nasıl bölüşüleceğine ilişkin bir taksim/paylaşım kuralı ihdas edilerek aslında miras davalarının içinden çıkılmaz olan miras paylaşım davaları problemi, vasiyetname ile giderilebilme imkanı bulunmaktadır.

Miras bırakan, eşitliği bozmadan taksim kuralı koyarak vasiyetname yapabilir.

Örn: 6 çocuk 1 eş olmak üzere 7 mirasçı ve 7 taşınmaz olsun.  Vasiyetname ile her bir taşınmaz bir mirasçıya bırakabilir. Ancak eşitliği sağlamak için de ölüm tarihinde taşınmazlar arasında değer farkı varsa bu farkın da nakdi ödeme ile giderilerek mirasçılar arasında denkleştirme sağlanabilecektir. Bu şekildeki vasiyetnameye mirasçıların itirazı olamayacağı gibi tenkis davası ve (şekil ve ehliyet kuralı da tamsa) vasiyetnamenin iptali de söz konusu olmayacaktır.

Mirasçı sayısı kadar taşınmaz yoksa bu durumda dahi paylaştırma kuralı uygulanabilir. Şöyle ki; 6 mirasçı ve miras kalan 4 taşınmaz var diyelim. Bu durumda 4 taşınmaz 4 kişiye özgülenip diğer boşta kalan 2 kişiye ödeme yapılması şart koşulabilir. Bu şekilde de mirasçılar arasında eşitlik sağlanarak ölümden sonra karmaşık olacak bir miras paylaşımı sorunsuz şekilde baştan çözülebilir.

Ölüme bağlı tasarrufla aslında bir paylaştırma kuralı belirlenir. Paylaştırma kuralı bir kimsenin mirasçıları arasındaki eşitliği bozmadan dahi bir vasiyetname kaleme alarak ya da miras sözleşmesi yaparak geride bıraktığı mal varlığı değerleri paylaştırılabilir.

Ölüme bağlı tasarruf, tek taraflı ise vasiyetname, birden fazla tarafı var ise miras sözleşmesi adını almaktadır. Vasiyetnamede tek taraflı irade söz konusu olduğundan her hangi bir sebep göstermeksizin tek taraflı dönülebilirken, miras sözleşmesi tarafları birden fazla tarafı olduğundan haklı bir sebep olmadan tek taraflı dönme söz konusu olmayacaktır.

Yasa hükümleri, ölüme bağlı tasarrufları, hem içerik bakımından hem de şekil bakımından çok sıkı (abartılı) şekil şartlarına bağlamıştır.

Bir kimsenin yaptığı hukuki işlemle ölüme bağlı tasarrufu ile terekesini etkileyip etkilemediğine bakarak o işlemin niteliği (Vasiyetname mi miras sözleşmesi mi) tespit edilebilecektir.

Mesela: Evlilik sözleşmesi terekeyi etkileyebildiği ölçüde miras sözleşmesi ya da vasiyetname olarak kabul edilebilmektedir.

Vasiyetname Nasıl Yapılır? 

Vasiyetname; resmi, el yazılı ve sözlü olmak üzere 3 farklı şekilde yapılabilir. Vasiyetnamenin resmi ya da el yazılı hallerinden birisi ile yapılması vasiyetçinin isteğine bağlı olduğu halde, sözlü vasiyetname ancak resmi ve yazılı vasiyetname yapılmasının mümkün olmadığı hallerde söz konusudur.

Bir vasiyetnameden bahsedebilmek için maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf olarak yasa koyucu tarafından belirlenmiş şeylerin yapılması gerekir. Bunlar;

• Terekenin bir kısmına ortak edilmesi (terekenin 1/10 u Ahmet’e kalsın gibi),
• Belirli bir mal bırakılması,
• Vakıf kurulması,
• Evlilik dışı doğmuş çocuğun tanınması,
• Vasiyeti yerine getirme görevlisi atanması,
• Vasiyetnamenin geri alınmasıdır.

Resmi Vasiyetname Nasıl Yapılır?

Resmi vasiyetname iki tanığın katılımı ile resmi memur (noter veya sulh hakimi, yurt dışında konsolosluklar) tarafından yapılır (TMK 532. Md).

Okunarak ve imzalanarak düzenlenen vasiyetnamelerde:

1. Noter, vasiyetçinin bildirdiği son dilekleri yazar.
2. Metin vasiyetçi tarafından okunur ve imzalanır.
3. Sonra Noter tarih atarak imzalar.
4. Vasiyetçi iki tanığa vasiyeti okuduğunu ve son arzularına uygun olduğunu beyan eder.
5. İki tanık aşağıda metinde yer alan şerhin altına imza atarlar.
6. Tanıkların imzası ile vasiyetname tamamlanmış olur.

Tanıklar tarafından imza altına alınacak şerh metni;

Vasiyetnamelerde, en çok iptal sebebi olan ve tanıkların altına imza atacakları şerhin metni çok önemlidir.

Okuma yazma bilip de okunarak ve imzalanarak düzenlenen vasiyetnamelerde tanıkların altına imza atacakları ŞERH’in içeriği şu şekilde olmalıdır.

• “(1) Vasiyetçinin resmi vasiyetname metnini kendilerinin önünde okumuş olduğu, (2) Vasiyetnamenin son isteklerine uygun olduğunun vasiyetçinin beyan etmiş bulunduğu, (3) Vasiyetçinin tasarrufa ehil gördükleri”

Okuma yazma bilmeyip de okunmadan ve imzalanmadan düzenlenen vasiyetnamelerde ise tanıkların altına imza atacakları ŞERH’in içeriği şu şekilde olmalıdır.

• “(1) Vasiyetçinin vasiyet ehliyetine sahip olduğu, (2) Vasiyetname metninin kendileri önünde resmi memur tarafından vasiyetçiye okunduğu, (3) Okunan metnin son arzularına uygun bulunduğunun Vasiyetçinin kendilerinin önünde resmi memura beyan etmiş olduğu,”

Resmi Vasiyetnamede Kimler Tanık Olamaz?

Yargıtay, TMK 536. maddedeki tanık yasaklarını esas almaktadır. Bunun yanında Noterlik Kanununun 76. ve 78. maddelerinde yasaklı olanlar düzenlenmiştir.

• Fiil ehliyeti bulunmayanlar,
• Bir ceza mahkemesi kararı ile kamu hizmetinden yasaklı olanlar,
• Okur yazar olmayanlar,
• Miras bırakanın;
  1. Eşi,
  2. Alt ve üst soy hısmı,
  3. Evlatlığı ve bunun alt soyu,
  4. Miras bırakanın kardeşleri ve o kişilerin eşleri,

Tanık olamaz

Bunun yanında lehine vasiyet yapılan gerçek/tüzel kişilerle ilişkili kişilerin mümkün mertebe ileride geçersizlik yaptırımı ile karşılaşmamak ve her hangi bir tereddüte mahal verilmemesi için tanık gösterilmemesi tavsiye edilmektedir. Örn; Lehine vasiyetname düzenlenen Vakfın yönetici veya çalışanları tanık gösterilmemelidir.

Tanık yasaklarının ihlal edilmesi durumunda vasiyetname toptan geçersiz olacaktır.

El Yazılı Vasiyetname Nasıl Düzenlenir?

1. Vasiyetname metni baştan sona kadar vasiyetçinin el yazısı ile yazılır.
2. Vasiyetçinin el yazısı ile tarih (gün/ay/yıl) atılır.
3. Metnin sonuna Vasiyetçinin el Yazısı ile imza atılır.

Bu 3 şartın her biri el yazılı vasiyetnamenin geçerlilik şartıdır (TMK 538. md.). Bunlardan birinin yerine getirilmemesi vasiyetnamenin iptal sebebidir.

El Yazılı vasiyetname saklanmak üzere notere veya sulh hakimine bırakılabilir.

Tarih atılmasının önemi;

• Vasiyetnamenin düzenlendiği tarihte vasiyetçinin ehil olup olmadığının,
• Vasiyetçi birden fazla vasiyetname düzenlemişse bunlardan en son hangisinin düzenlendiği ve hangi vasiyetnameye öncelik verileceğinin tespiti bakımından önemlidir.

El Yazılı Vasiyetname Düzenlenirken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Günlük yaşamda yazı sitili neyse vasiyetname o şekilde (ama okunaklı) yazılmalıdır. Vasiyet yazılırken günlük yazı sitilinden uzaklaşarak ve alıştığının dışında çok özenli bir şekilde adeta hat sanatçısı gibi yazılmasının sonradan iptal davasına konu olabileceği unutulmamalıdır. Zira Vasiyetname, vasiyetçinin diğer yazıları ile karşılaştırılıp geçersizliği gündeme gelebilecektir.

El yazılı Vasiyetname ile Resmi Vasiyetname Arasında Ne Fark Vardır?

Hukuki değer bakımından her hangi bir fark yoktur. Geçerli bir el yazılı vasiyetname hangi güce sahipse geçerli bir resmi vasiyetname de aynı güce sahiptir. İçerik anlamında da birbirinden farkı yoktur. Ancak;

• Resmi vasiyetname hem tanıkların huzurunda hem de noter huzurunda yapılmış olması nedeniyle el yazılı vasiyetnameden ayrılır.
• El yazılı vasiyetnamenin iptal edilebilirliği şartları resmi vasiyetnameye göre daha elverişli olduğundan daha çok iptal davası açılan vasiyetnamelerdendir. İrade fesadı halleri el yazılı vasiyetnamelerde sıklıkla ileri sürülebilen iptal sebeplerindendir. Resmi Vasiyetname noter tarafından yapıldığından, irade sakatlığı kolay kolay iddia edilemez.
• Noterler 65 yaşın üzerindeki bir kimseden devlet hastanesinden sağlık kurulu raporu istediklerinden resmi vasiyetnamenin ehliyetsizlik nedeniyle iptali gündeme gelmeyecektir. El yazılı vasiyetnamelerde ehliyetsizlik resmi vasiyetnamelere göre daha kolay ileri sürülebilir.
• El yazılı vasiyetnameler kolaylıkla kaybolabilir. Ancak resmi vasiyetnameler noterler tarafından kayda alındığından kaybolma söz konusu olmayacaktır.
• El yazılı vasiyetnamelere başkası müdahale edebilir. Oysa resmi vasiyetnameler nüshalı olduğundan ve aslı noter tarafından saklandığından müdahale söz konusu olmaz.
• El yazılı vasiyetnamenin masrafı yoktur. Resmi vasiyetnamenin noter masrafı vardır.

Sözlü Vasiyetname Nasıl Yapılır?

Sözlü vasiyetname, resmi veya el yazılı vasiyetname düzenlenemediği olağanüstü koşulların varlığı halinde (yakın ölüm tehlikesi, savaş, deprem, ulaşımın kesilmesi gibi) başvurulabilen bir yoldur. (TMK 539 md.)

Bu halde miras bırakan, son arzularını iki tanığa  anlatır. Tanıklar da bu beyanı yazar ya da yazdırır.

Miras bırakanın ayırt etme gücünün bulunması gerekir. Ölüm tehlikesi şok şeklinde cereyan etmişse ayırt etme gücünün olmadığı kabul edilir. Bu nedenle son dilekleri bakımından vasiyetnamenin ehliyetsizlik dolayısıyla iptal edilebilir olduğu söylenebilir.

Hastanede yoğun bakımda olan kimse resmi vasiyetname yapamayacağı gibi el yazılı vasiyetname de yapamacağından sözlü vasiyetname şartları gerçekleşmiştir denilebilir. Ancak hastanede yoğun bakımda değil de hasta odasında ise bu durumda yazılı vasiyetname yapabileceğinden sözlü vasiyetname yapma şartlarının oluşmadığı kabul edilir.

Hastanın yakın hısımları toplayıp ölüm döşeğinde olmasına rağmen vasiyetname iradesi olmaksızın son dileklerini bildirmesi ölüme bağlı tasarruf ve bu anlamda sözlü vasiyetname değildir. Son dileklerle vasiyetname karıştırılabilmektedir. Son dilekler insanlar birbirini üzmesin, birbirlerini sevsinler gibi isteklerdir.

Bir vasiyetnameden bahsedebilmek için bir kişinin son dileklerini bildirmesinin bir adım ötesinde terekesinin kendi beyanına göre paylaşılması arzusunu ortaya koyması gerekir.

Vasiyetname Düzenlenirken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Mirasçılar arasında paylaştırma kuralı öngörerek eşitliği bozmadan tereke paylaştırılabilir.

Yasanın öngördüğü sınırlar içinde (Saklı paylara riayet edilmek suretiyle) eşitlik bozulabilir de. Hakikaten de miras bırakan vasiyetname ile eşitliğe uygun davranmak zorunda değildir. Ama burada önemli olan bir husus; hangi saikle hareket edildiği vasiyetname ya da miras sözleşmesine yazılmalıdır. Zira ileride çıkacak uyuşmazlıklarda miras bırakanın hangi amaçla bu vasiyetnameyi düzenlediğinin bilinmesi vasiyetnamenin iptalini zorlaştıracaktır.

Vasiyetnamenin düzenlenme amacının baştan belli edilmesi vasiyetçinin iradesinin yansıması bakımından önemlidir.

Ben bu vasiyetnameyi yasal mirasçılık kurallarından ayrılmak amacıyla kaleme alıyorum. Ben bu vasiyetnamemle mirasçılarım arasında kanunun öngördüğü eşitlik ilkesinden ayrıldığımın farkındayım ve bilincindeyim. Bu benim isteğim. Bu şekilde açık, saf ve net olarak orta zekalı, vasat, makul bir kişinin anlayacağı şekilde anlatılması vasiyetnamenin sıhhati bakımından önemlidir.

Vasiyetname yazarken edebi, sanatsal ifadelerden, uzun ve bağlaçlı cümlelerden kaçınarak iradenin net, kısa cümlelerle anlatılması gerekir.

Vasiyetnameler Hangi Hallerde İptal Edilebilir?

• Miras bırakanın tasarruf ehliyetinin bulunmaması,
• Miras bırakanın iradesinin; yanılma, aldatılma, korkutulma veya zorlanma (maddi cebir) gibi sakatlanması,
• Tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemelerin hukuka veya ahlaka aykırı olması,
• Tasarrufun kanunda ön görülen şekillere uygun yapılmaması,

İptal sebebidir (TMK 557. md.).

Vasiyetnamenin Geçersiz Olduğu Hallere Örnek Verir misiniz?

• Murisin ölümünden sonra şirket hisselerinin 5 yıl boyunca devredilmeden devam edilmesi vasiyeti mirasçıların kişilik haklarına aykırı kabul edilmektedir.
• Metres vasiyetnamesi ile cinsel ilişkinin temini amacıyla bir kimseye ölüme bağlı tasarrufta kazandırmada bulunulması ahlaka aykırı olduğundan vasiyetnamenin iptal sebebidir.
• Vasiyetnamenin iptali için dava açılmalıdır.

Vasiyetnamenin İptali Hangi Süre İçinde İstenmelidir?

İptal davası açma hakkı, davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl ve her halde vasiyetnamenin açıldığı tarihten itibaren iyiniyetli davalılara karşı 10 yıl, iyiniyetli olmayanlara karşı 20 yıldır (TMK. 559. md.). Bu süre hak düşürücü süredir.

Ölüme Bağlı Tasarrufta (Vasiyetname, Miras Sözleşmesi) Hareket Serbestisi Sınırsız mıdır?

Hayır. Şöyle ki;

Saklı pay sahibi altsoy, anne ve baba ile eşe ait saklı paylar dışındaki kalan kısımda ölüme bağlı tasarrufta bulunulabilir (TMK 505 md.)

Ölüme bağlı tasarruf ile mirasa ilişkin yasal hükümlerin dışına çıkılarak iradi mirasçılık oluşturulur.

Yasal mirasçılığın içindeki ayrıcalıklı saklı pay zümresi iradi mirasçılığın sınırını belirler. Ölüme bağlı tasarruf ile devre dışı bırakılamayan mirasçı saklı pay mirasçılardır.

Ölüme bağlı tasarruf ile ancak saklı pay mirasçılarının saklı pay oranlarına kadar tasarrufta bulunulabilir. Buna tasarruf oranı denir. Bir diğer ifade ile ölüme bağlı tasarruf ile saklı pay mirasçıların saklı paylarına yapılan müdahale tenkise tabi olacaktır.

Vasiyetnamede, Mirasçılar Arasında Eşitlik Bozulabilir mi?

Vasiyetname ile mirasçılar arasında eşitlik bozulabilir. Ancak bunun sınırı, yukarıda da belirtildiği üzere yasanın öngördüğü, saklı pay mirasçılarının saklı paylarının ihlal edilmemesidir. Vasiyetname ile saklı pay mirasçıların saklı payları ihlal edilirse bu durum vasiyetnamenin iptalini değil TENKİSİNİ gerektirir.

Miras Sözleşmesi ile Vasiyetname Arasında ne Fark Vardır?

• Vasiyetnameler tek taraflı hukuki işlemlerdir. Dolayısıyla tek taraflı olarak geri alınabilen zayıf hukuki işlemlerdendir
• Miras Sözleşmesinde en az iki taraf vardır. Geri alınması, haklı neden yoksa iki tarafın rızası ile olur.

Miras Sözleşmesinden tek taraflı Dönülebilir mi?

Miras Sözleşmesi en az iki taraflı olduğundan tek taraflı dönme söz konusu değildir. Yalnız iki istisnası vardır. Bunlar;

• İvazlı feragat sözleşmesindeki ivazın yerine getirilmemesi,
• Mirastan çıkarma sebeplerinden birinin gerçekleşmiş olması halidir.

Miras Sözleşmesi Şekle Tabi midir?

Evet. Miras Sözleşmesi, resmi vasiyetnamenin tabi olduğu şekle bağlıdır (TMK 545. md).

Sadece Vasiyetname ile Yapılabilen Ölüme bağlı tasarruflar Nelerdir?

• Vasiyeti yerine getirme görevlisi atama,
• Vakıf kurma,
• Tanıma,
• Mirastan çıkarma,

Sadece Miras Sözleşmesi ile Yapılabilen Ölüme bağlı tasarruflar Nelerdir?

• Mirastan feragat

Hem Miras Sözleşmesi ile hem de Vasiyetname ile Yapılabilen tasarruflar?

• Mirasçı atama,
• Belirli mal bırakma,
• Yedek mirasçılık,
• Art mirasçılık,
• Taksim kuralı öngörme,
• Şartlar ve mükellefiyetler öngörme,

Vasiyetnameyi veya Miras Sözleşmesini Kimler Yapabilir?

• 15 yaşını doldurmuş ve ayırt etme gücü olan herkes vasiyetname yapabilir (TMK 502. md.)
• Miras Sözleşmesini yapabilmek için ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak, kısıtlı bulunmamak gerekir (TMK 503. md.).

Miras Sözleşmesine Örnekler Verir misiniz?

• Borç para karşılığında mirasın belirli bir oranı bırakılabilir.
• Bir kimseye vasiyetname ile bırakılabilecek belirli bir mal varlığı, miras sözleşmesi ile de bırakılabilir.
• Bir kimse vasiyetname ile mirasçı atanabilecekken, miras sözleşmesi ile de atanabilecektir.
• Miras sözleşmesi ile taraflar, birbirlerini karşılıklı mirasçı olarak atayabilirler.
• Taraflar anlaşarak miras sözleşmesi ile 3. kişi lehine ölüme bağlı tasarrufta bulunabilirler.

Mirastan Feragat Nedir?

Miras Sözleşmesi şeklinde yapılır.

Miras bırakan ile mirasçısı, karşılık sağlanarak (ivazlı) ya da karşılıksız (ivazsız) mirastan feragat sözleşmesi yapabilir.

• İvazlı feragat sözleşmesine iten sebep 2 halde değerlendirilebilir.
  1. Mirasçının o anda paraya ihtiyacı olmasıdır. Bu halde paraya ihtiyacı olan mirasçı müstakbel miras payını daha miras bırakan yaşarken rizikonun satın alınmasıdır. Miras bırakan sonradan daha da zenginleşse bile feragat eden mirasçının artık her hangi bir miras payı söz konusu olmayacaktır.
  2. İleride istenmeyen mirasçının ölümden sonra miras payının olmaması için kullanılabilir.
• Mirastan feragatten alt soy da etkilenir. Sadece mirastan feragat eden değil alt soyu da (sözleşmede aksi öngörülmemişse) mirasçılık sıfatını kaybeder.